Υπνική Άπνοια & Ροχαλητό
Ροχαλητό
Αν υπάρχει μερική απόφραξη σε οποιοδήποτε σημείο του ανώτερου αναπνευστικού δρόμου, τότε κατά τον ύπνο προκαλείται το ροχαλητό. Τα μυϊκά τοιχώματα του φάρυγγα, που έχουν χαλαρώσει κατά τον ύπνο, δονούνται από τη ροή του εισπνεόμενου αέρα μέσα από τον στενωμένο αυλό, και παράγουν τον γνωστό χαρακτηριστικό ήχο, ο οποίος συνήθως δεν γίνεται αντιληπτός από τον ίδιο τον ασθενή, αλλά ενοχλεί τον/την σύντροφό του, που κοιμάται δίπλα.
Το ροχαλητό δεν συνδέεται απαραίτητα με σοβαρή παθολογία. Οι περισσότεροι ενήλικες ροχαλίζουν όταν κοιμούνται σε ύπτια θέση (ανάσκελα), αν ξαπλώσουν αμέσως μετά το φαγητό, ιδιαίτερα μετά από ένα βαρύ γεύμα, αν καπνίσουν ή πιουν οινοπνευματώδη και κοιμηθούν πριν περάσουν τουλάχιστον 2 ώρες. Όμως, μερικές φορές, το ροχαλητό αποτελεί εκδήλωση μιας σοβαρής και δυνητικά επικίνδυνης κατάστασης, που λέγεται υπνική άπνοια, γι’ αυτό το αντιμετωπίζουμε πάντα με σοβαρότητα και εξαντλούμε όλα τα διαγνωστικά μέσα, για τη σωστή αξιολόγησή του.
Υπνική Άπνοια
Όταν το ροχαλητό είναι πολύ έντονο, μπορεί να υποδηλώνει την ύπαρξη μιας σοβαρής διαταραχής, που λέγεται άπνοια του ύπνου ή υπνική άπνοια. Σε αυτή την παθολογική κατάσταση, φράζει τελείως ο αναπνευστικός δρόμος και δεν είναι δυνατή η πρόσληψη του απαραίτητου οξυγόνου. Η καρδιά κάνει μεγάλη προσπάθεια να στείλει οξυγόνο στην περιφέρεια και χτυπάει γρήγορα και δυνατά (ταχυκαρδία), ενώ η πίεση του αίματος αυξάνεται, για να αυξηθεί η παροχή αίματος (υπέρταση). Όταν το διοξείδιο του άνθρακα, που είναι το προϊόν των καύσεων των ιστών, αυξηθεί στο αίμα πάνω από ένα συγκεκριμένο όριο, διεγείρονται τα υπεύθυνα εγκεφαλικά κέντρα και ο ασθενής ξυπνάει. Με την αφύπνιση, οι μύες του φάρυγγα συσπώνται, ο αναπνευστικός δρόμος ανοίγει και περνάει αέρας και οξυγόνο στους πνεύμονες. Αμέσως μετά, ο ασθενής κοιμάται πάλι, για να επαναληφθεί σε λίγο ή ίδια διαδικασία, όταν ο αναπνευστικός δρόμος αποφραχθεί πάλι.
Αυτός ο φαύλος κύκλος συνεχών αφυπνίσεων μπορεί να γίνει πολλές εκατοντάδες φορές μέσα σε λίγες ώρες ύπνου, με αποτέλεσμα ο ασθενής με υπνική άπνοια να μην κοιμάται αρκετά. Έτσι, το πρωί που ξυπνάει, έχει υπνηλία και όλη τη μέρα νιώθει κουρασμένος. Η υπνηλία αυτή τον ενοχλεί στη δουλειά και στις καθημερινές δραστηριότητες, ενώ μπορεί να είναι και επικίνδυνη όταν οδηγεί ή χειρίζεται μηχανήματα. Επιπλέον, η συνεχής καθημερινή ταλαιπωρία της καρδιάς και των αγγείων μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές, όπως η υπέρταση και η καρδιακή ανεπάρκεια.
Αιτίες Ροχαλητού
Όπως ήδη έχει αναφερθεί, το ροχαλητό μπορεί να οφείλεται:
- Στη θέση του σώματος κατά τον ύπνο. Κατά τον ύπνο σε ύπτια θέση (ανάσκελα), η γλώσσα πέφτει με το βάρος της προς τα πίσω και στενεύει τον αναπνευστικό δρόμο.
- Σε ένα βαρύ γεύμα πριν τον ύπνο. Συνιστάται να μην ξαπλώνουμε πριν περάσουν τουλάχιστον 2 ή 3 ώρες μετά από ένα βαρύ γεύμα.
- Σε μεγάλη κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών και καπνού πριν τον ύπνο.
- Σε στένωση της ρινικής κοιλότητας από ανατομικές παραλλαγές (π.χ. Σκολίωση Ρινικού Διαφράγματος) ή φλεγμονές (π.χ. ιογενείς ρινίτιδες, ιγμορίτιδα).
- Σε στένωση του φάρυγγα από υπερτροφία αμυγδαλών ή/και αδενοειδών εκβλαστήσεων, σε παιδιά ή ενήλικες.
- Σε υπερτροφία της σταφυλής, η οποία όμως συχνά είναι αποτέλεσμα του ροχαλητού, λόγω συνεχούς δόνησης του φάρυγγα.
- Στο αυξημένο σωματικό βάρος.
Τι Ρόλο Παίζει Το Αυξημένο Σωματικό Βάρος
Το αυξημένο σωματικό βάρος προκαλεί σε μερικούς ανθρώπους συγκέντρωση λίπους κάτω από τα τοιχώματα του φάρυγγα και μέσα στη μυϊκή μάζα της γλώσσας και μπορεί να προκαλέσει ή να επιδεινώσει το ροχαλητό αλλά και την υπνική άπνοια. Γι’ αυτό τον λόγο, οι υπέρβαροι ασθενείς πρέπει να υποβάλλονται σε ειδική δίαιτα με στόχο την άμεση απώλεια βάρους, παράλληλα με οποιαδήποτε άλλη θεραπεία ή πριν από αυτή.
Είδη Και Αιτίες Υπνικής Άπνοιας
Η υπνική άπνοια είναι κεντρική, αποφρακτική ή μικτή.
Στη (σπάνια) κεντρική άπνοια, η αναπνοή σταματά συχνά κατά τον ύπνο, χωρίς να υπάρχει απόφραξη του αναπνευστικού δρόμου. Προκαλείται είτε από παθήσεις του εγκεφάλου είτε από άλλες σοβαρές παθήσεις, όπως η καρδιακή ανεπάρκεια ή το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Μειωμένη περιεκτικότητα σε οξυγόνο του εισπνεόμενου αέρα, όπως κατά την παραμονή σε υψηλό υψόμετρο, μπορεί επίσης να προκαλέσει κεντρική άπνοια.
Στην αποφρακτική άπνοια, ο μηχανισμός είναι η σοβαρή απόφραξη του αναπνευστικού δρόμου, αντίστοιχη με εκείνη που προκαλεί το απλό ροχαλητό. Η διαφορά με το ροχαλητό έγκειται στη σοβαρότητα της απόφραξης, η οποία είναι πλήρης, και προκαλεί πλήρη αναστολή της πρόσληψης οξυγόνου από το σώμα. Μελέτες έχουν δείξει ότι η εντόπιση της απόφραξης στην άπνοια μπορεί να είναι υψηλή (ρινοφάρυγγας), χαμηλή (στο επίπεδο της βάσης της γλώσσας), πολλαπλή ή και εναλλασσόμενη σε διάφορα επίπεδα.
Στη μικτή άπνοια, συνυπάρχουν τα δύο παραπάνω είδη.
Ποιες Είναι Οι Συνέπειες Της Υπνικής Άπνοιας;
Η υπνική άπνοια είναι μία εξαιρετικά επικίνδυνη κατάσταση, και απαιτεί άμεση και αποτελεσματική αντιμετώπιση, για τους παρακάτω λόγους:
- Η καταπόνηση της καρδιάς και του κυκλοφορικού συστήματος κατά τη διάρκεια του ύπνου είναι πολύ σοβαρή, και μπορεί να οδηγήσει σε αρτηριακή υπέρταση και καρδιακή ανεπάρκεια (ή να επιδεινώσει προϋπάρχοντα σχετικά προβλήματα).
- Η ημερήσια υπνηλία, όταν είναι σοβαρή, μπορεί να οδηγήσει σε τροχαία ατυχήματα, αν ο ασθενής οδηγεί, ή εργατικά ατυχήματα, αν είναι χειριστής μηχανημάτων.
- Η συνολική επίδραση της υπνικής άπνοιας στην ποιότητα ζωής του ασθενούς είναι μεγάλη. Η χρόνια υποξία κατά τον ύπνο με τις επιδράσεις της στη γενική υγεία, η πρωινή υπνηλία και ημερήσια κόπωση, η επίδραση στις διαπροσωπικές σχέσεις και την προσωπική και σεξουαλική ζωή, η μειωμένη απόδοση στην εργασία και η μόνιμη μεταβολή του θυμικού, είναι λίγες μόνο από τις πιθανές επιπτώσεις.
Διάγνωση
Στην αξιολόγηση του ασθενούς με ροχαλητό, ο βασικός στόχος της διαγνωστικής διαδικασίας είναι ο διαχωρισμός του αθώου ροχαλητού από την υπνική άπνοια. Η εκτίμηση του ειδικού ιατρού στηρίζεται στα παρακάτω στοιχεία:
- Ιστορικό:
Στη λήψη του ιστορικού, πολύτιμες πληροφορίες μας δίνει ο/η σύντροφος του ασθενούς, που κοιμάται δίπλα του. Μας ενδιαφέρουν:- Το φύλο: Οι άνδρες έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα άπνοιας.
- Η ηλικία: Η συχνότητα της άπνοιας αυξάνεται πάνω από την ηλικία των 50 ετών.
- Το βάρος: Δείκτης μάζας σώματος (BMI) μεγαλύτερος από 35 θέτει ισχυρή πιθανότητα για άπνοια.
Για τον υπολογισμό του ΒΜΙ, διαιρούμε το βάρος σώματος (σε κιλά) με το τετράγωνο του ύψους σε μέτρα. Για παράδειγμα, ένας ασθενής με βάρος 100 κιλά και ύψος 1,70μ, έχει ΒΜΙ= 100/1,72 = 100/2,89 = 34,60, που είναι οριακή τιμή ως παράγοντας κινδύνου για υπνική άπνοια. - Ιστορικό Αρτηριακής Υπέρτασης
- Πρωινή κόπωση και ημερήσια υπνηλία. Νυστάζει το πρωί που ξυπνάει; Έχει ενοχλητική υπνηλία στη δουλειά του; Νιώθει συνεχώς κουρασμένος; Τον παίρνει ο ύπνος όταν βλέπει τηλεόραση ή κατά την οδήγηση; Για την εκτίμηση της σοβαρότητας της ημερήσιας υπνηλίας, ζητάμε από τον ασθενή να συμπληρώσει το Ερωτηματολόγιο Epwort.
- Ο ασθενής πετάγεται στον ύπνο του μετά από περιόδους διακοπής της αναπνοής; Λαμβάνεται υπόψη ως ένδειξη σοβαρότητας της νόσου.
Πολύ χρήσιμο για τη συνολική εκτίμηση του κινδύνου άπνοιας είναι ένα ερωτηματολόγιο, που ονομάζεται STOP-BANG, από τα αρχικά των κύριων ερωτήσεων, που περιλαμβάνει.
- Κλινική εξέταση:
- Σε κάθε περίπτωση ροχαλητού, η ωτορινολαρυγγολογική εξέταση είναι απαραίτητη. Η εξέταση της μύτης και του φάρυγγα θα δείξει πιθανά σημεία απόφραξης. Σκολίωση ρινικού διαφράγματος, υπερτροφία ρινικών κογχών, υπερτροφία αμυγδαλών, υπερτροφία αδενοειδών εκβλαστήσεων, υπερτροφία σταφυλής, υπερτροφία βάσης γλώσσας, είναι ενδεχόμενα ευρήματα, που θα συζητηθούν για πιθανή διόρθωση.
- Περίμετρος τραχήλου: Περίμετρος κολάρου μεγαλύτερη από 40 εκατοστά θεωρείται παράγοντας κινδύνου για υπνική άπνοια.
- Γενική ιατρική εξέταση: Αρτηριακή πίεση, καρδιολογική εκτίμηση.
- Ενδοσκόπηση με καταστολή ή φαρμακευτικό ύπνο (Drug-Induced Sleep Endoscopy ή DISE): Με ήπια φαρμακευτική καταστολή που μιμείται τις συνθήκες του φυσιολογικού ύπνου, γίνεται ενδοσκόπηση με εύκαμπτο ρινοφαρυγγοσκόπιο, με σκοπό τον εντοπισμό του επιπέδου (ή των επιπέδων) της απόφραξης στον συγκεκριμένο ασθενή. Η DISE γίνεται τυπικά μετά την πολυσωματική μελέτη ύπνου και την τεκμηρίωση της διάγνωσης της υπνικής άπνοιας. Είναι χρήσιμη για τον σχεδιασμό της πιθανής χειρουργικής αντιμετώπισης, αλλά και τη μελέτη του αποτελέσματος, μετά από αυτήν.
- Μελέτη ύπνου (Πολυσωματική μελέτη ύπνου)
Πρόκειται για καταγραφή διαφόρων παραμέτρων κατά τη διάρκεια του ύπνου, όπως:
- Ιστορικό:
- της ηλεκτρικής δραστηριότητας του εγκεφάλου (ηλεκτροεγκεφαλογράφημα)
- της λειτουργίας της καρδιάς (ηλεκτροκαρδιογράφημα)
- της οξυγόνωσης του αίματος
- κινήσεων του θωρακικού τοιχώματος
- αναπνευστικής προσπάθειας
- ροχαλητού
- των κινήσεων των ματιών
Η μελέτη μπορεί να γίνει σε ειδικά διαμορφωμένο θάλαμο του νοσοκομείου, ειδικού διαγνωστικού κέντρου ή και στο σπίτι του ασθενούς. Πρόκειται για την εξέταση που θα θέσει οριστικά τη διάγνωση της υπνικής άπνοιας, όταν υπάρχει, και θα θέσει τους θεραπευτικούς στόχους.
Θεραπεία Του Ροχαλητού Και Της Υπνικής Άπνοιας
Η προσεκτική διαγνωστική εκτίμηση θα οδηγήσει στην κατάλληλη, για κάθε περιστατικό, θεραπευτική αντιμετώπιση, η οποία συχνά απαιτεί συνεργασία δύο ή περισσοτέρων ιατρικών ειδικοτήτων.
Το ροχαλητό από απόφραξη του αεραγωγού στη μύτη, λόγω σκολίωσης του ρινικού διαφράγματος ή/και υπερτροφίας των ρινικών κογχών, χρειάζεται αποκατάσταση του στραβού διαφράγματος και χειρουργική μείωση των υπερτροφικών ρινικών κογχών. Αν υπάρχει υπερτροφία των αμυγδαλών, της υπερώας (του ουρανίσκου) ή της σταφυλής, ο ωρλ θα προτείνει μία επέμβαση στον φάρυγγα, που λέγεται φαρυγγοπλαστική.
Αν διαγνωσθεί υπνική άπνοια, τότε σε συνεργασία με τον συνεργάτη μας Πνευμονολόγο, κατ’ αρχήν προτείνουμε τη χρήση ειδικής συσκευής κατά τη διάρκεια του ύπνου (αναπνευστική συσκευή θετικής πίεσης ή C-PAP). Η χρήση αυτής της συσκευής θα προσφέρει μια άμεση ανακούφιση από τον κακό ύπνο και την πρωϊνή υπνηλία και ημερήσια κόπωση. Αν η μελέτη των διαγνωστικών δοκιμασιών θέσει ένδειξη για ειδική χειρουργική αντιμετώπιση, τότε εξετάζεται η σκοπιμότητα, το προσδοκώμενο όφελος και οι πιθανές επιπλοκές, και λαμβάνεται η απόφαση για επέμβαση.
Συχνά είναι πολύ χρήσιμη η εφαρμογή κατά τον ύπνο ειδικού οδοντικού νάρθηκα (μασελάκι σιλικόνης), ο οποίος προωθεί την κάτω γνάθο κατά μερικά χιλιοστά, απομακρύνοντας τη βάση της γλώσσας από το οπίσθιο τοίχωμα του φάρυγγα. Συνιστάται ο νάρθηκας αυτός να κατασκευάζεται μετά σχετικές μετρήσεις από τον Οδοντίατρο, ώστε να μην προκαλέσει υπερβολική προώθηση της κάτω γνάθου και μυϊκό σπασμό ή νευραλγία λόγω κακής σύγκλεισης.
Τι Περιμένουμε Από Τη Θεραπεία
Θα πρέπει να τονισθεί ότι οι συνήθεις χειρουργικές επεμβάσεις στη μύτη και τον φάρυγγα απευθύνονται κυρίως στο αθώο ροχαλητό λόγω απόφραξης και όχι στο παθολογικό ροχαλητό της υπνικής άπνοιας. Η άπνοια στον ύπνο είναι μία σοβαρή και επικίνδυνη κατάσταση, η οποία απαιτεί σύνθετη διαγνωστική προσέγγιση, προσεκτική εκτίμηση και εξειδικευμένη αντιμετώπιση, και συνήθως δεν επηρεάζεται σημαντικά από αυτές τις επεμβάσεις. Από την άλλη πλευρά, βέβαια, ο ασθενής με άπνοια που έχει μία αποφραγμένη μύτη ή τεράστιες αμυγδαλές και υπερτροφική υπερώα, είναι προφανές ότι θα ωφεληθεί από τη χειρουργική διόρθωση του προβλήματός του. Όμως, ακόμα και μετά από μία απόλυτα επιτυχημένη τέτοια επέμβαση, ο απνοϊκός ασθενής είναι πολύ πιθανό να συνεχίσει να χρειάζεται τη συσκευή θετικής πίεσης στον ύπνο του.
Αν πάσχετε από σοβαρό ροχαλητό, και θέλετε να συζητήσετε μαζί μας το πρόβλημά σας, σας συνιστούμε να συμπληρώσετε το ερωτηματολόγιο STOP-BANG για εκτίμηση του κινδύνου υπνικής άπνοιας και το ερωτηματολόγιο Epworth για εκτίμηση της σοβαρότητας ημερήσιας υπνηλίας, πριν το ραντεβού σας στο ιατρείο. Ο Δρ. Τιμολέων Τερζής και η ομάδα του είναι στη διάθεσή σας για ερωτήσεις και διευκρινίσεις.
Οι πληροφορίες που περιλαμβάνονται σε αυτή την ιστοσελίδα έχουν σκοπό τη γενική ενημέρωση και δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την επαγγελματική ιατρική συμβουλή ή την εκτίμηση μετά από εξέταση από ειδικό ιατρό. Ο συντάκτης δεν μπορεί να αναγνωρίσει καμία ευθύνη για βλάβη που τυχόν προκύψει από κακή χρήση των πληροφοριών αυτών.